Trên dải đất địa đầu phía Bắc của Tổ quốc, nơi những dãy núi đá vôi uốn lượn hòa quyện cùng rừng xanh bạt ngàn và bản làng yên ả, Cao Bằng hiện lên như một bức tranh hùng vĩ pha trộn giữa thiên nhiên và chiều sâu lịch sử. Không chỉ là nơi lưu dấu những sự kiện lớn của dân tộc, Cao Bằng còn là vùng đất sản sinh nhiều giá trị văn hóa tâm linh đặc sắc. Trong kho tàng di sản ấy, mộ tháp đá – những công trình tưởng nhớ tổ tiên bằng đá nguyên khối – nổi bật như một biểu tượng vừa linh thiêng, vừa độc đáo.
Mộ tháp đá ở Cao Bằng không chỉ đơn thuần là nơi an nghỉ cuối cùng của những bậc tiền nhân, mà còn là không gian gắn liền với tín ngưỡng dân gian, nghệ thuật kiến trúc truyền thống và niềm tin thiêng liêng vào sự trường tồn của linh hồn sau cái chết. Giữa núi rừng hoang sơ, những ngọn tháp đá trầm mặc hiện lên như người gác cổng thời gian, kể lại những câu chuyện về cội nguồn, dòng tộc và sự gắn kết tâm linh sâu sắc của người miền sơn cước.
Bài viết này sẽ đưa bạn bước vào hành trình khám phá những giá trị văn hóa – tâm linh sâu sắc mà mộ tháp đá ở Cao Bằng đang ẩn chứa. Không chỉ dừng lại ở vẻ đẹp kiến trúc, mà còn là những lát cắt văn hóa, truyền thuyết bản địa, và tiềm năng phát triển du lịch gắn với bản sắc dân tộc.
1. Mộ tháp đá – Hồn cốt của văn hóa dân tộc
Từ lâu, các cộng đồng dân tộc như Tày, Nùng, Dao sinh sống ở Cao Bằng đã duy trì những nghi thức an táng mang đậm yếu tố bản địa. Trong đó, mộ tháp đá trở thành biểu tượng của sự vĩnh cửu, của lòng biết ơn và sự tôn kính dành cho tổ tiên.
Gắn liền với tín ngưỡng tâm linh
Người dân nơi đây quan niệm rằng, linh hồn người khuất sẽ tiếp tục tồn tại ở một thế giới khác. Việc xây dựng mộ tháp đá không chỉ là cách thể hiện lòng thành, mà còn là phương thức để gửi gắm lời cầu nguyện, mong linh hồn được yên nghỉ, che chở cho con cháu bình an, thịnh vượng.
Xem thêm: Mộ tháp đá ở Bắc Kạn – Nét giao hòa tâm linh và nghệ thuật
Mối liên hệ với thiên nhiên và đất trời
Tháp đá thường được xây ở những khu vực núi cao, gần rừng thiêng, suối mát, như một cách kết nối giữa linh hồn người đã khuất với tự nhiên. Sự hòa quyện giữa đá, cây cỏ và mây trời khiến những mộ tháp đá trở nên huyền bí, linh thiêng và đầy chất thơ.
2. Kiến trúc mộ tháp đá – Sự tinh tế từ bàn tay con người
Không phô trương, không cầu kỳ, mộ tháp đá ở Cao Bằng toát lên vẻ đẹp mộc mạc nhưng trang nghiêm. Mỗi tháp đá được đẽo gọt bằng tay, ghép khéo léo từ những phiến đá tự nhiên, thể hiện sự kiên nhẫn, tinh thần kính trọng và bàn tay tài hoa của người thợ xưa.
Kết cấu hài hòa
Tháp đá thường có phần đế vững chãi, thân tháp thanh thoát và phần chóp nhọn vươn cao tượng trưng cho ước nguyện siêu thoát. Dù kích thước mỗi tháp có thể khác nhau, nhưng tất cả đều mang tính cân đối, hài hòa, bám sát các yếu tố phong thủy truyền thống.
Hoa văn và họa tiết ẩn chứa thông điệp tâm linh
Bề mặt tháp thường được chạm khắc các hoa văn như lá sen, hình mặt trăng, ngôi sao, hoa văn lưỡng long chầu nguyệt, hoặc thậm chí là các biểu tượng động vật mang ý nghĩa thiêng liêng. Đây không chỉ là nghệ thuật điêu khắc, mà còn là cách người dân thể hiện niềm tin, gửi gắm tâm tư vào thế giới vô hình.
3. Những địa điểm có mộ tháp đá nổi bật ở Cao Bằng
Mộ tháp đá bản Nà Khoang – Huyền thoại giữa rừng thiêng
Tọa lạc sâu trong rừng già, bản Nà Khoang thuộc huyện Trà Lĩnh là nơi sở hữu một số mộ tháp đá cổ kính bậc nhất ở Cao Bằng. Bao phủ bởi cỏ cây xanh mát, những tháp đá lặng lẽ giữa thiên nhiên như những người canh giữ linh hồn tổ tiên.
Người bản địa kể rằng, có những đêm trăng mờ, “bóng ma tổ tiên” hiện về nơi tháp đá, chỉ để ngắm con cháu trong những dịp lễ hội lớn của bản làng. Dù là truyền thuyết hay hiện thực, điều đó khiến nơi này càng thêm linh thiêng và hấp dẫn.
Cụm mộ tháp xã Thông Huống – Dấu ấn của dòng họ
Tại Thông Huống, một xã miền núi yên bình, tồn tại cụm mộ tháp đá được xây dựng theo thế “rồng cuộn hổ ngồi”, gắn liền với dòng họ lớn trong vùng. Những tháp đá ở đây được gìn giữ qua nhiều thế hệ, thường xuyên được dâng lễ, thắp hương trong các dịp giỗ tổ, lễ cúng rừng, lễ mừng lúa mới.
Du khách đến đây thường kể lại rằng, vào những chiều mưa nhẹ, trong làn sương trắng mờ, những “bóng ma thân thuộc” như đang trò chuyện, nhắc nhở người sống về đạo lý uống nước nhớ nguồn.
Khu mộ đá cổ ở Trà Lĩnh – Di tích mang màu sắc sử thi
Nằm gần biên giới, khu mộ đá cổ tại Trà Lĩnh từng là nơi yên nghỉ của nhiều vị lãnh tụ bộ tộc và các bậc cao niên có công với bản làng. Các mộ tháp ở đây xây theo cụm, có bố trí theo vòng tròn hoặc hình xoắn ốc tượng trưng cho vòng luân hồi của vạn vật. Những họa tiết trên tháp còn giữ nguyên nét chạm tay từ hàng thế kỷ trước.
4. Mộ tháp đá trong đời sống cộng đồng người Tày, Nùng
Nghi lễ cúng tổ tiên
Mộ tháp đá không chỉ là nơi an nghỉ vĩnh hằng mà còn là trung tâm trong các dịp lễ cúng quan trọng. Mỗi dịp đầu xuân, tết thanh minh hay ngày giỗ tổ, người dân lại mang lễ vật đến, dâng hương, đọc lời khấn, bày tỏ lòng biết ơn. Không ít người cho rằng, nơi mộ tháp đá, họ có thể cảm nhận được “hơi ấm tổ tiên”.
Nơi gắn kết các thế hệ
Bên cạnh chức năng tâm linh, mộ tháp còn là nơi gặp gỡ, gắn kết của các thế hệ trong dòng họ. Những dịp trở về mộ tháp là lúc con cháu tề tựu, kể chuyện xưa, cùng nhau ghi nhớ công lao tổ tiên và trao truyền những bài học sống quý báu.
5. Tiềm năng du lịch tâm linh từ mộ tháp đá
Sức hút từ sự linh thiêng
Mộ tháp đá là điểm đến đặc biệt thu hút khách yêu văn hóa, mê khám phá kiến trúc cổ và những giá trị tâm linh. Không phải chỉ là một “ngôi mộ”, mỗi tháp đá là một câu chuyện, một trang sử được kể lại bằng đá, rêu phong và thời gian.
Gắn kết với du lịch cộng đồng
Khi đến tham quan các mộ tháp đá ở Cao Bằng, du khách còn có cơ hội trải nghiệm văn hóa địa phương qua các dịch vụ homestay, học làm bánh khảo, thưởng thức rượu ngô, múa then, múa sạp. Đây là tiềm năng lớn để phát triển du lịch cộng đồng kết hợp tâm linh.
Cảnh giác với thương mại hóa
Tuy nhiên, việc khai thác cần đi đôi với bảo tồn. Tránh để những khu mộ thiêng bị xâm hại bởi xây dựng bừa bãi, rác thải du lịch, hoặc biến thành điểm selfie mất đi sự tôn nghiêm. Cần có chiến lược bảo vệ lâu dài, nâng cao nhận thức cộng đồng và du khách.
6. Bảo tồn mộ tháp đá – Bài toán cần lời giải từ cộng đồng
Hiện trạng đáng lo
Một số mộ tháp đá cổ hiện đang xuống cấp, nứt vỡ, phủ rêu dày. Thiếu sự chăm sóc khiến nhiều công trình có nguy cơ bị xóa sổ khỏi bản đồ di sản văn hóa Cao Bằng. Việc xác lập di tích, ghi danh vào danh mục bảo tồn cấp tỉnh, cấp quốc gia là điều cấp thiết.
Vai trò của người dân địa phương
Người dân chính là chủ thể bảo vệ tốt nhất di sản. Thay vì để các công trình nằm im lìm trong rừng sâu, việc mở đường mòn, làm bảng chỉ dẫn, tổ chức các buổi kể chuyện dân gian bên mộ tháp sẽ là cách làm sống lại không gian văn hóa ấy.
Kêu gọi sự vào cuộc của giới trẻ
Giới trẻ có thể đóng vai trò truyền thông bằng cách chia sẻ câu chuyện về mộ tháp đá lên mạng xã hội, sáng tạo video, chụp ảnh, làm vlog về di sản quê hương. Qua đó, lan tỏa tình yêu với văn hóa dân tộc, đồng thời thu hút sự quan tâm từ cộng đồng.
7. Mộ tháp đá – Viên đá kết nối giữa hiện tại và quá khứ
Mộ tháp đá không chỉ là biểu tượng cho sự bất tử trong niềm tin dân gian, mà còn là cầu nối giữa truyền thống và hiện đại. Giữa dòng chảy nhanh chóng của thời đại mới, những mộ tháp đá lặng lẽ hiện diện, như nhắc nhở con người quay về với cội nguồn, với những giá trị nhân văn sâu sắc đã từng giúp cộng đồng này vươn lên trong khắc nghiệt.
Kết luận
Mộ tháp đá ở Cao Bằng là một phần không thể tách rời của bản sắc văn hóa dân tộc miền núi phía Bắc. Không chỉ là nơi lưu giữ hồn cốt tổ tiên, các mộ tháp đá còn là di sản quý báu về kiến trúc, nghệ thuật và tín ngưỡng.
Đây là thời điểm thích hợp để cộng đồng, các nhà nghiên cứu, chính quyền và người trẻ chung tay bảo tồn và phát triển những công trình này, biến mộ tháp đá thành một phần sống động của bức tranh du lịch văn hóa – tâm linh đầy tự hào của Cao Bằng hôm nay và mai sau.
